Έξυπνοι Φόροι

Τις προάλλες μου ήρθε μία ιδέα. Δεν ξέρω αν είναι «πρωτότυπη», είναι όμως σίγουρα ελκυστική και, αν εφαρμοστεί, μπορεί να βελτιώσει τις ζωές των ανθρώπων μέσα στο καπιταλιστικό σύστημα. Μπορεί να έχει ειπωθεί ήδη στο περίπου, ωστόσο δεν έχω βρει ακόμη κάποια σχετική βιβλιογραφία. Η ιδέα είναι η εξής :

Από τη γέννησή του ως σήμερα με ελάχιστες εξαιρέσεις ο θεσμός της φορολόγησης εξυπηρετεί μία συγκεκριμένη ανάγκη των ανθρώπινων κοινωνιών. Την εξασφάλιση των απαραίτητων πόρων για την λειτουργία και την υλοποίηση των στόχων των κεντρικών θεσμών κοινωνικής εξουσίας. Ας ονομάσουμε τέτοιους φόρους λόγω του μονοδιάστατου των στόχων τους «χαζούς».

Θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε «έξυπνους» φόρους, που να ενσωματώνουν και να προάγουν και άλλους στόχους, πολιτικής κυρίως φύσης;

Μπορούμε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το τεχνητό χρηματιστήριο εκπομπών ρύπων, όπως εγκαινιάσθηκε με το πρωτόκολλο του Κυότο. Πολύ απλουστευτικά, ο θεσμός αυτός βάζει ένα όριο εκπομπής ορισμένων ρύπων. Πάνω από αυτό ο ρυπαίνων οφείλει να αγοράσει δικαιώματα εκπομπής. Κάτω από αυτό ο ρυπαίνων μπορεί να πουλήσει. Η τιμή των δικαιωμάτων ρυθμίζεται από την αγορά. Το χρηματιστήριο αυτό είναι μία πανέξυπνη ιδέα εντός του συστήματος. Σε ένα «κλειστό» από άποψη στόχων σύστημα όπως το καπιταλιστικό οικονομικό, το οποίο κινείται αποκλειστικά με βάση το ιδιωτικό κέρδος, εισάγει έναν αμιγώς πολιτικό στόχο, την μείωση των εκπομπών ρύπων. Αυτό το καταφέρνει μεταβάλλοντας τα ιδιωτικά οικονομικά κίνητρα, δηλαδή εσωτερικεύοντας την κοινωνική ζημία της ρύπανσης στην ρυπαίνουσα επιχείρηση.

Αφού μπορούμε να προάγουμε έναν πολιτικό στόχο με αυτό τον τρόπο, τότε έτσι μπορούμε θεωρητικά να προάγουμε και οποιονδήποτε άλλο. Ας φανταστούμε λοιπόν ένα δημόσιο σύστημα «έξυπνων» φόρων που παρεμβαίνει εμμέσως αλλά ενεργά στην καπιταλιστική οικονομία και ρυθμίζει τις μεγάλες οικονομικές μονάδες. Με βάση αυτό το σύστημα συγκροτούνται αντικειμενικοί δείκτες, που αντανακλούν διάφορες θεματικές οικονομικής δραστηριότητας, οι οποίες έχουν όμως και σοβαρό κοινωνικό ενδιαφέρον, όπως το καθεστώς εργασίας, το περιβάλλον, η κοινωνική προσφορά κτλ. Ένα παράδειγμα τέτοιου δείκτη που μου έρχεται άμεσα στο μυαλό είναι η ποσόστωση των γυναικών στους εργαζομένους κάθε επιχείρησης. Κάθε μεγάλη οικονομική μονάδα (πχ άνω κάποιου αριθμού εργαζομένων) βαθμολογείται με βάση τους δείκτες αυτούς, ο καθένας από τους οποίους ενσωματώνει πολιτικούς στόχους, και από το σύνολό τους προκύπτει ο συντελεστής φορολόγησης αυτής. Έτσι, οι επιθυμητοί πολιτικοί στόχοι εισάγονται στο «κλειστό» μέχρι πρότινος οικονομικό σύστημα και επηρεάζουν τις οικονομικές συμπεριφορές.

Ένα τέτοιο σύστημα φορολόγησης είναι σαφώς πιο δίκαιο από το προηγούμενο. Δεν αποστερεί το Δημόσιο από έξοδα, αφού αυτό δύναται να ανεβάζει τον πύχη της φορολόγησης κάθε φορά που θα βελτιστοποιείται η επίδοση των οικονομικών μονάδων στους επιλεγόμενους δείκτες. Εξυπηρετεί όμως ταυτόχρονα πολύ αποτελεσματικά τους πολιτικούς στόχους, που προτάσσονται στο πολιτικό σύστημα αλλά λόγω της δικτατορίας της αγοράς αδυνατούν να εφαρμοστούν. Είναι επίσης μάλλον συμβατό με το υπάρχον θετό δίκαιο, εθνικό, κοινοτικό και διεθνές. Είναι ακόμη άμεσα εφαρμόσιμο, αν φανταστούμε την εποπτεία του από έναν γραφειοκρατικό οργανισμό με σχετική διοικητική αυτονομία του τύπου της ανεξάρτητης αρχής, μία υποχρέωση κάθε ρυθμιζόμενης οικονομικής οντότητας να παρέχει από τα πρίν την πληροφορία περί επίδοσης σε σχέση με τους δείκτες υπό την απειλή πάντα ελέγχου, καταγγελιών και αυστηρών κυρώσεων και την πολιτική βούληση να εφαρμοστεί. Είναι επίσης ελκυστικό για το κεφάλαιο και τους νόμους του κέρδους, γιατί θέτει τα πράγματα σε πλαίσιο ανταγωνιστικότητας, υπό το οποίο οι οικονομικές οντότητες με καλύτερη επίδοση θα αποκτούν ανταγωνιστικό πλεονέκτημα σε βάρος των υπολοίπων. Άλλωστε, παρόμιοι δείκτες οικονομικής δραστηριότητας υπάρχουν – αυτοί της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης του ΟΗΕ, του ISO και άλλων – η εφαρμογή όμως των οποίων εναπόκειται στη βούληση των μερών.

Από την άλλη υπάρχει ένα σοβαρότατο εμπόδιο στην υλοποίηση μίας τέτοιας φορολογικής πολιτικής. Η παγκοσμιοποίηση του οικονομικού συστήματος ενισχύει τη δικτατορία του κεφαλαίου επί των ανθρώπων και της φύσης, δημιουργώντας ένα ιδιότυπο ανταγωνισμό ανάμεσα στα κράτη για το ποιο θα προσφέρει το πιο ελκυστικό για το κεφάλαιο και συνάμα κοινωνικά καταστροφικό επενδυτικό περιβάλλον αχαλίνωτης κερδοσκοπικής δραστηριότητας. Μία τέτοια λοιπόν πρόταση, μολονότι βάζει στο παιχνίδι την αγαπημένη για το οικονομικό σύστημα έννοια του ανταγωνισμού, μπορεί μόνο να περπατήσει αν τεθεί σε εφαρμογή σε διακρατική κλίμακα (πχ. στην ΕΕ).

Ίσως από την εφαρμογή ενός τέτοιου συστήματος φορολόγησης προκύψει μία άλλου τύπου οικονομία, πιο συμβατή με τον άνθρωπο και τη φύση. Δε θα είναι φυσικά η οικονομία που εγώ ονειρεύομαι, δηλαδή μία οικονομία αναρχική, υπαγόμενη στην πολιτική, με καταργημένη την ατομική ιδιοκτησία και με κινητήριο μοχλό την αλληλεγγύη μεταξύ των μελών. Μία οικονομία βέβαια που κατά γενική ομολογία δε φαίνεται να γίνεται σήμερα πράξη (πλην του χώρου της οικονομίας των άυλων αγαθών) αλλά αυτό δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να αγωνιζόμαστε, για να την κατακτήσουμε κάποια στιγμή.

Γι’ αυτό και δε σκοπεύω να αναλώσω μεγάλη προσπάθεια στην αποσαφήνιση της ιδέας μου – καθαρά σοσιαλδημοκρατικής χροιάς, για την οποία ελάχιστα ενδιαφέρομαι. Υπάρχουν πιο σημαντικά θέματα θεωρίας και πράξης στο δρόμο προς την κοινωνική απελευθέρωση, για να ασχολείται κανείς.

Αλλά ως παράπλευρη εργασία δεν είναι κακό. Όποιος θέλει να στείλει κάτι πάνω στο θέμα, μέηλ στο avandipopolo [παπακι] hotmail.com