Προς ένα Εναλλακτικό Μοντέλο Διαχείρισης της Γνώσης

Με αφορμή την πρόσφατη υπόθεση καταστολής του «gamato.info», της μεγαλύτερης Ελληνικής μηχανής αναζήτησης αρχείων p2p, ένα διεθνούς ακτινοβολίας ζήτημα έτυχε προσοχής και στη χώρα μας. Το ζήτημα αυτό αφορά την αυξανόμενη ασυμβατότητα των υπαρχόντων κανόνων πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας σε σχέση με τις κοινωνικές ανάγκες, όπως αυτές εκφράζονται στις προοπτικές που θέτει το αναδυόμενο φαινόμενο της κοινωνίας της πληροφορίας.

Οι κεντρικές πολιτικές επιλογές που λαμβάνονται τόσο σε διεθνές (στα πλαίσια του ΠΟΕ, των G8 και του WIPO) όσο και σε Ευρωπαϊκό Κοινοτικό αλλά και εθνικό επίπεδο σχετικά με το ζήτημα έχουν μία ολοκληρωτικά μονόπλευρη κατεύθυνση : Διεύρυνση και Καταστολή. Από τη μία διεύρυνση των απολύτων ιδιωτικών δικαιωμάτων ιδιοκτησίας στη γνώση και τον πολιτισμό μέσω της επέκτασης των υπαρχόντων δικαιωμάτων, της θέσπισης νέων, της αύξησης του χρόνου προστασίας, του περιορισμού των θεσπισμένων εξαιρέσεων προς όφελος του κοινωνικού συνόλου και της νομιμοποίησης στην εφαρμογή τεχνολογικών μέτρων προστασίας. Από την άλλη καταστολή των ανυπάκουων του διαδικτύου μέσω της υπερπαραγωγής κανόνων δικαίου για την αυστηροποίηση του πλαισίου, την εξοβέλιση των δικονομικών δικαιωμάτων άμυνας, την επιτάχυνση της απονομής δικαιοσύνης, την τιμώρηση όσων δεν αποκομίζουν οικονομικά οφέλη από διακίνηση προστατευόμενων έργων εκτός των ορίων του νόμου, αλλά και μέσω της διαμόρφωσης διακρατικών δικτύων επιτήρησης, ανταλλαγής προσωπικών δεδομένων, αστυνομικής συνεργασίας και καταστολής.

Από την άλλη το αναδυόμενο φαινόμενο της κοινωνίας της πληροφορίας επιταχύνει τις εξελίξεις προς την αντίθετη κατεύθυνση. Οι άνθρωποι σε ευρύτατη κλίμακα και πέρα από σύνορα μαθαίνουν να μοιράζονται τη γνώση και τον πολιτισμό και να δημιουργούν συλλογικά και συνεργατικά έξω από τα πλαίσια και τα κίνητρα του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, που κυριαρχεί σήμερα και στην άυλη οικονομία. Οι υλικοτεχνικές υποδομές των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών σε συνδυασμό με την ευρεία διάχυσή τους στις δυτικές τουλάχιστον κοινωνίες οδηγούν σε μία έκρηξη της ανθρώπινης δημιουργικότητας, που όμοιά της δεν έχει δει η ανθρωπότητα. Η έκρηξη αυτή καταλήγει αναπόφευκτα σε πιο δομημένες και διαχρονικές κοινότητες συνεργατικής δημιουργίας, όπως το κίνημα του ελεύθερου λογισμικού, η wikipedia, τα εργαλεία του web 2.0 ή ακόμη το ίδιο το διαδίκτυο ή τουλάχιστον το μη εμπορευματοποιημένο και πάντως συντριπτικά μεγαλύτερο κομμάτι του. Όπου τέτοιες κοινότητες εμφανίζονται, σταδιακά αλλά τελικά κυριαρχούν πάνω στις καπιταλιστικές μορφές παραγωγής και δείχνουν το δρόμο για το μέλλον της άυλης οικονομίας πέρα από τον καπιταλισμό.

Στη σύγχρονη εποχή η ανθρωπότητα διαθέτει τις απαραίτητες υλικοτεχνικές υποδομές για να καταστήσει το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης, μνήμης και πολιτισμού προσβάσιμο ανά πάσα στιγμή σε ισότιμη βάση σε όλους τους ανθρώπους. Αυτό που λείπει είναι το αντίστοιχο νομικό και πολιτικό – οικονομικό σύστημα, που θα οδηγήσει σε αυτή την πραγματικότητα. Το ζήτημα, που άνοιξε και στην Ελλάδα με την καταστολή των εγχώριων μηχανών αναζήτησης αρχείων p2p, είναι μία καλή αφορμή για τα κοινωνικά κινήματα να διεκδικήσουν την εκ βάθρων μεταβολή του ξεπερασμένου πια θεσμού της πνευματικής ιδιοκτησίας και να βγουν στην επίθεση για την κοινωνική απελευθέρωση, όπως αυτή πλέον περνά και μέσα από τις προοπτικές του φαινομένου της κοινωνίας της πληροφορίας.

Οι υπάρχοντες κανόνες πνευματικής ιδιοκτησίας δεν είναι η μοναδική εναλλακτική, που έχουμε. Είναι μία από τις πολλές πιθανές πραγματικότητες, ίσως η χειρότερη, η οποία τελικά έχει επιλεγεί. Υπάρχουν πολύ πιο δίκαιοι κανόνες για τη διαχείριση της δημιουργικότητας των ανθρώπων. Σε αυτούς, δεδομένων των κοινωνικών αλλαγών, πρέπει πλέον να στραφούμε. Και πρώτοι οι δημιουργοί πρέπει να αλλάξουν νοοτροπία – ήδη το κάνουν – και να εκμεταλλευτούν στο έπακρο το νέο φαινόμενο της κοινωνίας της πληροφορίας, παραμερίζοντας τη μάστιγα της βιομηχανίας εκμετάλλευσης πνευματικών δικαιωμάτων, εγκαθιδρύοντας απευθείας σχέσεις και επαφές με το κοινωνικό σύνολο και διατηρώντας ρόλο για τους μεσάζοντες μόνο στο μέτρο του απολύτως αναγκαίου. Οι κανόνες διαχείρισης της ανθρώπινης δημιουργικότητας σε πιο δίκαιες βάσεις είναι δεδομένο ότι θα εξασφαλίζουν σε όλους τους δημιουργούς (και όχι μόνο στους διάσημους) αναγνώριση για το έργο τους, κοινωνική καταξίωση και απόλυτα αξιοπρεπή διαβίωση, σαφώς ανώτερη από αυτή που υποτίθεται ότι θα έπρεπε να «απολαμβάνουν» σήμερα με τόσο διευρυμένα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας.

Πριν λίγες ημέρες η ένωση μουσικοσυνθετών και στιχουργών (ΕΜΣΕ) δια του προέδρου της απηύθυνε κάποιες θέσεις σχετικά με τα πνευματικά δικαιώματα, κατακεραυνώνοντας όσους με αφορμή την υπόθεση του gamato άρθρωσαν έλλογη κριτική στον υπάρχοντα θεσμό της πνευματικής ιδιοκτησίας. Ο γράφων καταθέτει μία συγκεκριμένη πρόταση προς την ΕΜΣΕ. Προκειμένου να εκμεταλλευτεί τις δυνατότητες των νέων τεχνολογιών, η Ένωση μπορεί να δημιουργήσει μία διαδικτυακή πλατφόρμα, όπου τα μέλη της (συγκροτήματα, μεμονωμένοι μουσικοί και στιχουργοί) να δημιουργούν τον δικό τους ιστοχώρο και να διαθέτουν τα πνευματικά τους έργα στο καταναλωτικό κοινό, όπως και με όποιο αντίτιμο (ή χωρίς αντίτιμο) επιθυμούν οι ίδιοι (μέχρι τώρα οι περισσότεροι και πάντως όλοι οι νέοι εγχώριοι καλλιτέχνες κάνουν το ίδιο σε εμπορικές πλατφόρμες τύπου myspace). Η διαδικτυακή αυτή πλατφόρμα θα πρέπει να έχει ανοιχτά και δημοσιευμένα οικονομικά στο κοινωνικό σύνολο, ώστε ο κάθε καταναλωτής να γνωρίζει τι ακριβώς από το ποσό που πληρώνει πηγαίνει απευθείας στον δημιουργό και τι στη συντήρηση της πλατφόρμας ή στην ΕΜΣΕ. Επιπλέον, η διαδικτυακή αυτή πλατφόρμα μπορεί να έχει και δυνατότητα δωρεάς και μπορεί να λειτουργεί με κανόνες διανεμητικής δικαιοσύνης, ενισχύοντας από τα έσοδα online πώλησης τραγουδιών των ήδη γνωστών καλλιτεχνών τους νεοεισερχόμενους και άσημους ακόμη καλλιτέχνες. Η ΕΜΣΕ θα πρέπει να αντιπαρέλθει τον πόλεμο που σίγουρα θα της ασκήσει η μουσική βιομηχανία σε μία τέτοια κίνηση, να στηρίξει τους καλλιτέχνες που θα συμμετάσχουν και να επιβάλλει τους όρους της. Το σίγουρο είναι ότι όλη η κοινωνία θα αγκαλιάσει το εγχείρημα, θα είναι μαζί της και θα σταθεί εμπράκτως αλληλέγγυα.

Advertisement