Αλλαγή Συστήματος Όχι του Κλίματος

Η σύγχρονη ανθρώπινη δραστηριότητα φέρνει τη φύση στα όριά της σε όλα τα επίπεδα. Από την αλλαγή του κλίματος η μέση θερμοκρασία του πλανήτη υπολογίζεται ότι θα ανέβει ως το 2100 από 1,1 μέχρι 6,4 C, ενώ η στάθμη της θάλασσας ήδη ανεβαίνει κατά 3 – 3,5 mm το χρόνο. Από την ανθρωπογενή υποβάθμιση του φυσικού κόσμου 30.000 είδη έμβιων οργανισμών τον χρόνο, δηλαδή τρία την ώρα, εξαφανίζονται, ενώ ήδη το 80% των δασών του πλανήτη έχει αποψιλωθεί. Εξαιτίας της άμετρης οικονομικής μεγέθυνσης οι σημερινοί ρυθμοί κατανάλωσης απαιτούν πόρους που αντιστοιχούν σε 1,3 πλανήτη γη. Εάν δε όλοι οι άνθρωποι ακολουθούσαν τον δυτικό τρόπο ζωής, θα χρειαζόμασταν πέντε έως επτά τέτοιους πλανήτες. Ανεξαρτήτως του πως θα ανταποκριθούμε στο πρόβλημα, οι πιθανότητες πλέον να βυθίσουμε αυτόν εδώ τον πλανήτη, στον οποίο ζούμε, είναι μία στις τρεις. Προφανώς κάτι ή καλύτερα όλα πρέπει να αλλάξουν

Η ανταπόκριση σε συστημικό επίπεδο είναι συγκεκριμένη. Η κλιματική αλλαγή και γενικότερα η ανθρωπογενής υποβάθμιση του περιβάλλοντος αντιμετωπίζονται στα κέντρα αποφάσεων ως οικονομικά προβλήματα. Αυτό οδηγεί όχι πια σε στασιμότητα αλλά σε χειροτέρευση της κατάστασης. Το 1992 υπογράφτηκε η παγκόσμια σύμβαση για την κλιματική αλλαγή στο Ρίο. Σκοπός της ήταν «να επιτευχθεί σταθεροποίηση των συγκεντρώσεων αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα σε επίπεδο που να αποτρέπει επικίνδυνη ανθρωπογενή παρέμβαση στο κλιματικό σύστημα». Από τότε τα παγκόσμια επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα, αντί να μειωθούν, αυξήθηκαν κατά 30%. Έτσι, σήμερα τα αέρια του θερμοκηπίου έχουν φτάσει σε επίπεδα συγκέντρωσης στην ατμόσφαιρα της τάξης των 430 μικροσωματιδίων ανά εκατομμύριο, σε χαώδη δηλαδή απόκλιση από τα επίπεδα της τάξης των 280 μικροσωματιδίων, που ήταν προ της βιομηχανικής επανάστασης. Το πρωτόκολλο του Κυότο (1997) ήδη λήγει το 2012 χωρίς να έχει πετύχει κανέναν από τους στόχους του, ενώ μετά το Μπαλί και οι διάλογοι στην Κοπεγχάγη ναυαγούν με μοναδικό τους πόρισμα την διακήρυξη ότι θα συνεχιστούν και παραπέρα. Όταν όμως οι περικοπές των ρύπων για την εξισορρόπηση του οικοσυστήματος πρέπει να φτάσουν στο 80% από τα σημερινά επίπεδα μέχρι το 2050, τα περιθώρια για την αποφυγή μη αναστρέψιμων επιπτώσεων στενεύουν.

Η ανταπόκριση και η λύση στο πρόβλημα πρέπει να έρθει από τις κοινωνίες. Η κλιματική αλλαγή είναι η μεγαλύτερη δοκιμασία, που έχει κληθεί ποτέ να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα. Το οικολογικό κίνημα, ένα από τα ισχυρότερα και μαζικότερα κοινωνικά κινήματα, απέτυχε να αντιστρέψει τους ρυθμούς της καταστροφής. Οι ίδιες οι κοινωνίες δείχνουν ακόμη να μην έχουν συνείδηση του ρυθμού και του μεγέθους αυτής. Σύμφωνα με έρευνες η οικονομική κρίση στις προηγμένες χώρες έριξε σημαντικά τα ποσοστά των ανθρώπων, που επιθυμούν μεταρρυθμίσεις για τη σωτηρία του περιβάλλοντος. Πλέον πρώτη πολιτική προτεραιότητα για τους περισσότερους είναι – τι άλλο – η οικονομική ανάπτυξη. Είναι προφανές ότι οι λογικές, που ακολουθήθηκαν μέχρι τώρα σε επίπεδο κινημάτων, δεν κατάφεραν να ανιχνεύσουν τις πραγματικές αιτίες καταστροφής της φύσης, να αλλάξουν συνειδήσεις και να φέρουν τις αναγκαίες κοινωνικές αλλαγές.

Αν θέλουμε να διασώσουμε τη φύση, θα πρέπει να βρούμε άμεσα τις πραγματικές αιτίες της καταστροφής και να τις αναστοχαστούμε σε άμεση συνάρτηση με το σημερινό πολιτικό και οικονομικό σύστημα. Αν ακολουθήσουμε αυτή την προσέγγιση, θα ανακαλύψουμε ότι η σοβαρή διατάραξη της σχέσης ανθρώπου – φύσης ξεκινά γύρω στον 16ο αιώνα με την ανάδυση του καπιταλισμού ως οικονομικού συστήματος και του βιομηχανισμού ως τρόπου παραγωγής. Η θεσμοθέτηση της ιδιωτικής ιδιοκτησίας μέσα στις κοινωνίες οδήγησε σταδιακά σε ένα πανίσχυρο οικονομικό σύστημα με αποκλειστικό κινητήριο μοχλό την ιδιωτική συσσώρευση κεφαλαίου. Ο κανόνας της ιδιωτικής συσσώρευσης, που είναι εγγεγραμμένος ως αυτοσκοπός εντός του καπιταλιστικού συστήματος, κατέληξε σε μία συνεχή και χωρίς δυνατότητες μεταστροφής οικονομική μεγέθυνση. Η οικονομική μεγέθυνση επιταχύνθηκε από την εκβιομηχάνιση των κοινωνιών, δηλαδή την εκμετάλλευση των ορυκτών πηγών ενέργειας και την κατασκευή και μεταχείριση μηχανών στην παραγωγή. Το τεχνολογικό αυτό άλμα έδωσε τη δυνατότητα στην ανθρωπότητα να χρησιμοποιεί ποσότητες ενέργειας στην παραγωγική διαδικασία, που δεν είχαν ιστορικό προηγούμενο.

Παράλληλα με την ανάδυση των σύγχρονων καπιταλιστικών εκβιομηχανισμένων κοινωνιών εμφανίστηκαν σε ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο οι κλασικές οικονομικές και οι μαρξικές θεωρήσεις του κόσμου. Κοινά τους στοιχεία η πρόσληψη της φυσικής νομοτέλειας ως μηχανιστικής, η θεώρηση των ανθρωπίνων κοινωνιών ως πλήρως αποσπασμένων από τον φυσικό κόσμο, η εργαλειοποίηση της φύσης και ο καθαγιασμός της οικονομικής μεγέθυνσης. Αυτές οι θεωρήσεις, που κυριάρχησαν σε ανταγωνισμό μεταξύ τους μέχρι σήμερα, δικαιολόγησαν και επέτειναν την πρόσληψη της οικονομικής σφαίρας ως κυριαρχικής στην κοινωνική ζωή και της οικονομικής μεγέθυνσης ως εγγενώς θετικής εξέλιξης για την ανθρωπότητα. Τόσο οι εξελίξεις στην οικονομική όσο και αυτές στην ιδεολογική και πολιτική σφαίρα οδήγησαν στη σχηματοποίηση του κόσμου, που ζούμε σήμερα, ενός κόσμου όμως ο οποίος είναι σε κάθε περίπτωση ασύμβατος με τη ζωή.

Η καταστροφή της φύσης είναι παράπλευρο αποτέλεσμα της ξέφρενης πορείας κοινωνιών σε βαθιά ανισορροπία και παρακμή. Η σωτηρία του πλανήτη δε μπορεί να έρθει από τις ιεραρχικές και διαστρωματωμένες καπιταλιστικές κοινωνίες του σήμερα. Και η από τα πάνω προσπάθεια λύσης του προβλήματος είναι πλέον φανερό ότι διαιωνίζει, αναπαράγει και επεκτείνει τέτοιες κοινωνίες. Ούτε η τεχνολογία θα έρθει ως από μηχανής θεός να αποκαταστήσει την χαμένη ισορροπία ανθρώπου – φύσης. Μόνο ένα κοινωνικό κίνημα ενάντια στο καπιταλιστικό μοντέλο ανάπτυξης, που θα φέρνει στο προσκήνιο την πολιτική σφαίρα αντί της οικονομικής, μπορεί να φέρει πάνω – κάτω τα πράγματα. Ένα κοινωνικό κίνημα, που θα αλλάζει συνειδήσεις αντιπαραθέτοντας την δικτατορία της αγοράς με την άμεση δημοκρατία της πολιτικής, την οικονομική μεγέθυνσή με την αποανάπτυξη σε όλους τους τομείς της οικονομίας, τις αξίες της υλικής κατανάλωσης και συσσώρευσης με την κοινωνική και ατομική αυτονομία, το ατομικό συμφέρον με την αλληλεγγύη. Ένα κίνημα, που δε θα βλέπει τα οικολογικά ζητήματα αποσπασμένα από τις κοινωνικές ανισότητες αλλά ενταγμένα σε μία ολιστική θεώρηση για κοινωνίες μέσα σε ελευθερία και κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό το κοινωνικό κίνημα δομείται σήμερα με ταχείς ρυθμούς και θα ενισχύεται όλο και περισσότερο όσο οι επιπτώσεις από την οικολογική καταστροφή γίνονται πιο αισθητές.

Advertisement